Tổng hợp các phong tục cổ truyền độc đáo ngày Tết Việt Nam

Những phong tục cổ truyền của người Việt Nam trong ngày Tết thật độc đáo và vô cùng thú vị. Ngày Tết là khi mọi người có được những phút giây nghỉ ngơi thoải mái. Từ khắp nơi trên mọi miền đất nước, những người con xa quê được trở về bên gia đình, tạm gác lại những lo toan mệt mỏi ngày thường. Cùng Cavana tham khảo những hoạt động mang tính truyền thống độc đáo trong ngày Tết cổ truyền Việt Nam nhé.

1. Cúng ông Công ông Táo

Theo truyền thống từ xa xưa được truyền lại từ đời này sang đến đời khác, người Việt Nam quan niệm cuối năm Táo quân sẽ lên trời và thưa với Ngọc Hoàng Thượng đế những sự kiện xảy ra trong năm vừa qua ở dưới trần gian.

Chính vì vậy, ngày 23 tháng chạp hằng năm, các gia đình Việt Nam thường có phong tục cúng ông Táo và cũng bắt đầu từ ngày này, mọi gia đình đều chuẩn bị sắm sửa để đón chào năm mới. Theo sự tích xưa vào ngày này ông Táo sẽ cưỡi cá chép lên chầu trời, báo cáo với Ngọc Hoàng mọi hoạt động năm qua ở dưới hạ giới. Ngoài ra, ông Táo còn đại diện cho sự ấm no của gia đình thông qua căn bếp. Để đảm bảo việc ông Táo lên chầu được đúng giờ các gia đình thường dọn dẹp bếp núc, nhà cửa sạch sẽ và phóng sinh cá chép xuống sông để Táo quân cưỡi lên thiên đình. Tùy từng miền, mà lễ cúng ông Công ông Táo có nhiều nét đặc trưng. Đây có lẽ là nét đẹp truyền thống khắc sâu trong tâm trí của người Việt từ già tới trẻ nhỏ.

2. Đi chợ Tết

Nhắc đến chợ Tết là những phiên chợ ngày cuối năm, đông vui hơn, tấp nập và hối hả. Từ người bán đến người mua ai cũng bận rộn, tiết kiệm thời gian để về trang hoàng nhà cửa, cúng gia tiên, hoàn thành những công việc cuối cùng trước khi bước sang năm mới. Phiên chợ ngày Tết luôn đặc biệt hơn so với ngày thường và được bố trí ở những nơi rộng rãi, dễ dàng bắt gặp những cành đào,chậu hoa, quất cảnh được bày bán bên cạnh những thực phẩm thường ngày. Ngoài mục đích mua sắm, người ta còn đến phiên chợ Tết để đón không khí tấp nập của những ngày cận kề tết, để dạo quanh thị trường thăm thú những mặt hàng mới lạ, độc đáo. Đi chợ ngày Tết đã trở thành một nét đẹp trong phong tục cổ truyền ngày Tết của người Việt Nam. Và cũng không khó để bắt gặp những bạn trẻ chụp ảnh bên những phiên chợ tết, bên cây đào cây quất với nét đẹp rạng ngời.

3. Đào, quất, mai vàng

Ngày Tết trong nhà các gia đình ở miền Bắc gần như không thể thiếu cây cảnh trong nhà như đào; mai; quất. Theo quan niệm xa xưa, đào trong nhà có thể trừ ma và xua đuổi những điều không may mắn, xấu xa ra khỏi gia đình. Màu đỏ hồng của đào có sinh khí mạnh mẽ, màu của sự may mắn, như lời cầu nguyện và chúc phúc cho năm mới. Các gia đình thường mua từ 1 đến nhiều cành đào, vừa để cắm bàn thờ gia tiên, vừa để trang trí nhà cửa. Còn quất tượng trưng cho sự sinh nôi nảy nở, thịnh vượng với màu xanh của lá, màu trắng của hoa và màu vàng của quả.

Tại miền Trung và miền Nam, người ta lại chuộng hoa mai vàng hơn. Theo quan niệm của người dân nơi đây, màu vàng biểu tượng cho sự cao thượng, cao sang, quyền quý, màu của vua chúa thời xưa. Vì vậy, hoa mai vàng trong nhà sẽ giúp gia chủ khẳng định vị thế, thu hút tài lộc cho năm mới. Theo Ngũ hành, màu vàng thuộc hành Thổ, nằm ở vị trí trung tâm và tượng trưng cho sự phát triển. Ngoài đào, quất, mai vàng đặc trưng, các gia đình còn thường có thêm các loại hoa trong nhà như: lay ơn, cúc vạn thọ, huệ.

4. Câu đối

"Thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ" - câu nói mà bất cứ người Việt nào cũng biết. Từ xa xưa, câu đối đã được các nho học cho tới những người bình dân sử dụng để trang hoàng nhà cửa. Gần như là nhà nào cũng sẽ treo trên tường một câu đối được viết trên giấy đỏ. 

Câu đối cũng còn được gọi là liễn. Liễn thường là những dải giấy màu đỏ hay hồng đào. Trước đây ở chốn thôn quê, mỗi khi Tết đến người ta còn cẩn thận dán liễn đỏ ở cửa chuồng lợn, trâu, bò hoặc ở thân cây dừa, nhãn, ổi… để ngụ ý cầu mong cho mọi sự được tốt đẹp. Câu đối này thường được viết bằng chữ Nho, mực vàng hoặc đen trên nền giấy đỏ - tượng trưng cho sự may mắn. Ngày nay có thể dễ dàng mua được những câu đối tại Văn Miếu Quốc Tử Giám, được viết rất đẹp và nắn nót bởi những thầy đồ cao tuổi.

5. Cây nêu ngày Tết

Ở Hà Nội chúng ta thường ít nhìn thấy cây nêu, nhưng nó lại là một phong tục gần như bắt buộc phải có ở nhiều địa phương. Cây nêu thực ra là một cây tre cao từ 5 đến 6 mét. Trên ngọn cây nêu có treo nhiều thứ như: vàng mã, bùa trừ tà, hình cá chép giấy (cho ông Táo cưỡi về trời), cành xương rồng, bầu rượu bện từ rơm, vải điều màu đỏ, những chiếc khánh... Khi có gió thổi qua, ngọn cây nêu sẽ tạo ra tiếng kêu leng keng nghe rất vui tai và tràn đầy không khí của ngày Tết.

Nhiều nơi quan niệm những vật treo ở đầu cây nêu cộng với tiếng kêu leng keng báo hiệu cho ma quỷ biết rằng nhà đã có chủ, không được phép quấy nhiễu. Người ta còn đốt pháo ở cây nêu để mừng năm mới và xua đuổi ma quỷ cùng những điều không may mắn của năm cũ. Ở một số địa phương người dân còn treo đèn lồng ở cây nêu vào buổi tối để dẫn đường cho tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu. Cây nêu thường được dựng từ ngày 23( ngày cúng ông Công, ông Táo). Dân gian quan niệm từ ngày 23 đến đêm giao thừa vắng mặt các Táo, ma quỷ sẽ thừa cơ đến quấy nhiễu gia đình. Vì thế cây nêu có tác dụng trừ tà và xua đuổi ma quỷ.

6. Màu đỏ của sự may mắn

Đi tìm ý nghĩa sâu xa Theo văn hóa Trung hoa, màu đỏ là màu của tài lộc và may mắn. Trong các dịp lễ tết, gam màu này được xem là màu đem đến sự bình an, may mắn đến với tất cả mọi người. Nếu như màu vàng tượng trưng cho sự giàu sang và thịnh vượng, chói lóa lẫn uy nghi. Một chút màu đỏ cũng đủ để vực dậy tinh thần và đem may mắn cho gia chủ. Đó chính là sức mạnh vô biên của màu đỏ. Chính vì vậy, màu đỏ được xem như một vị thần may mắn đem bình an cho tất cả mọi người.

Khắp mọi nơi trong ngày Tết, màu đỏ là sắc màu ta dễ dàng bắt gặp nhất. Từ trong gia đình, cho tới đường phố, quán xá... đâu đâu cũng được trang trí màu đỏ huy hoàng. Vậy nên mọi vật phẩm trong ngày Tết đều có liên quan đến màu đỏ, để mang đến may mắn cho năm mới như: câu đối đỏ, phong bao lì xì đỏ, ruột dưa hấu đỏ, lịch đỏ, pháo đỏ... Ngoài ra, trang phục trong ngày Tết của người Việt Nam cũng liên quan đến màu đỏ rất nhiều như: áo dài, vest, khăn len, giày... đều điểm gam màu đỏ bắt mắt.

7. Xuất hành hái lộc ngày Tết

Theo quan niệm của người Việt, "xuất hành" - đi ra khỏi nhà đầu năm mới để tìm sự may mắn cho bản thân và gia đình. Xuất hành hái lộc ngày Tết là một phong tục cổ truyền bắt buộc. Trước khi xuất hành người ta phải chọn ngày, giờ và các phương hướng tốt để mong gặp được các quý thần, tài thần, hỉ thần… Nếu xuất hành ra chùa hay đền, sau khi lễ bái người Việt còn có tục bẻ lấy một “cành lộc” để mang về nhà lấy may, lấy phước. Đó là tục “hái lộc”. Cành lộc là một cành đa nhỏ hay cành đề, cành si… là những loại cây quanh năm tươi tốt và nẩy lộc. Tục hái lộc ở nơi đền, chùa ngụ ý xin hưởng chút lộc của Thần, Phật ban cho họ trong năm mới. Cành lộc thường đem về cắm ở bàn thờ. Rủ nhau đến chùa, miếu… xin lộc ngay sau thời khắc giao thừa là một truyền thống đẹp của người Việt. Người xuất hành thường chọn hướng và giờ cẩn thận.

Theo quan niệm của người xưa, giờ lúc ra đi phải được giờ Hoàng đạo, nếu hợp với tuổi của người xuất hành thì càng tốt, không được kỵ, không được khắc. Mọi người sau khi xuất hành và hái lộc đầu năm xong mới thực hiện đến các việc khác như: đi trực cơ quan, đi thăm bà con họ hàng hai bên nội ngoại. Tục "hái lộc" này thường chỉ có ở miền Bắc, miền Trung và miền Nam không có điều này.

8. Lì xì - mừng tuổi đầu năm

Mừng tuổi ngày đầu năm vốn được coi là nét văn hóa đặc sắc trong Tết Nguyên đán. Mặc dù cách đón Tết nay và Tết xưa đã có ít nhiều thay đổi, nhưng tục lệ này vẫn sẽ luôn được gìn giữ và trở thành một phần không thể thiếu trong dịp Tết của người Việt Nam. Theo tục lệ, người lớn sẽ lì xì cho trẻ em tiền hoặc được bỏ trong một bao giấy đỏ, tượng trưng cho sự may mắn, chúc hay ăn chóng lớn, khỏe mạnh. Con cháu mừng tuổi ông bà, bố mẹ với lời chúc mạnh khỏe, minh mẫn, hạnh phúc, an khang thịnh vượng.

Thời gian mừng tuổi thường bắt đầu từ đêm 30, mùng 1 mà còn có thể kéo dài sang ngày mùng 2, 3 cho tới mùng 10. Trong suốt những ngày Tết, điều mà những đứa trẻ luôn chờ đợi và háo hức nhất đó là được người lớn nhận được chiếc bao lì xì đỏ chót, bên trong chứa những đồng tiền xanh đỏ đẹp mắt khiến chúng vui vẻ và hạnh phúc hơn bao giờ hết.

9. Xin chữ đầu xuân

Đã từ rất lâu đời, và không phân biệt giàu sang nghèo hèn, vùng miền... người Việt Nam vẫn có thói quen xin chữ đầu năm. Đây là một phong tục đẹp đầy tính nhân văn của dân tộc, là một nét đẹp về văn hóa cần phải giữ gìn và phát huy. Việc xin chữ đầu năm là việc làm mang nhiều ý nghĩa văn hóa, thể hiện sự trọng chữ nghĩa trọng tri thức và cũng là mong muốn xin được con chữ lấy may mắn, cầu một năm tài lộc, phúc thọ đầy nhà.

Các thầy đồ Hán học, Quốc ngữ học sẽ tặng cho người xin cái tâm, cái tài của mình thông qua những nét chữ nắn nót. Người xưa thường không bán chữ, chỉ tặng cho những người có thành tâm muốn xin. Người cho vẫn có lộc, không phải tiền bạc vật chất mà tinh tế hơn rất nhiều.

Tại Hà Nội, bạn có thể xin chữ của các ông đồ tại Văn Miếu Quốc Tử Giám, phố Bà Triệu. Các chữ thường được xin trong năm mới như:Tâm, Thành, Nhẫn, Phát, Trí, An, Lộc, Phúc,... Ông đồ sẽ viết bằng chữ Nho, mực đen trên giấy đỏ hoặc vàng rất đẹp.

10. Chúc Tết

Tết Nguyên Đán là ngày lễ truyền thống quan trọng nhất của người dân Việt Nam. Để gắn kết tình cảm gia đình, họ hàng, làng xóm, đồng nghiệp sau một năm dài mải mê với công việc không có thời gian quan tâm đến nhau, hỏi han nhau người ta thường chọn đi chúc tết. 

Người ta thường nói: "Mùng 1 tết cha mùng 2 tết mẹ, mùng 3 tết thầy". Theo truyền thống, sáng ngày mùng một Tết, con cháu tụ họp sum vầy để chúc Tết ông bà, họ hàng, cô dì chú bác. Nếp sống này đã trở thành một phong tục được gìn giữ qua biết bao thế hệ, thể hiện lòng hiếu thảo, sự tri ân của con cháu với ông bà cha mẹ, thầy cô – những người có công sinh thành, nuôi dưỡng và giáo dục ta nên người.

11. Gói bánh chưng, bánh tét.

Phải là những người có bàn tay khéo léo mới gói được, nếu không bánh sẽ nứt góc khi luộc. Đây cũng là nét văn hóa cộng đồng cao khi người này nhờ người kia gói bánh. Luộc bánh chưng là công đoạn được nhiều người thích nhất. Đêm những ngày gần Tết, trời se lạnh mà ngồi chờ đợi bên nồi bánh chưng thì còn gì thú bằng.

Bánh chưng gắn với phong tục có từ nền văn minh lúa nếp (không đơn giản là lúa nước). Lúa nếp chỉ tìm thấy dấu vết cổ xưa ở đồng bằng sông Hồng, gắn với câu chuyện kén phò mã từ thời vua Hùng thứ 18. Ngày nay cứ mỗi dịp tết về nhà nhà gói bánh chưng, bánh tét là nét truyền thống đẹp của dân tộc ta. Trẻ con chỉ cần thấy nhà có lá dong, có lạt, là không khí tết đã tràn về.

12. Đón giao thừa

Giao thừa là thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, là thời gian quan trọng khi đất trời giao hòa. Ba ngày tết, thì có lẽ đêm 30 - đêm giao thừa là ngày mà từ già đến trẻ hồi hộp háo hức chờ đón nhất. Người lớn thì chuẩn bị bữa cơm tất niên hay lễ cúng giao thừa diễn ra vào phút cuối cùng của năm với ý nghĩa đem bỏ hết những điều xấu của năm cũ để đón những điều tốt đẹp của năm mới.

Ở hầu hết các nơi thường bắn những màn pháo hoa nhiều màu sắc rực rỡ để tiễn năm cũ và chào đón một năm mới an lành. Lúc này, nhà nhà thường làm những mâm cao cỗ đầy cúng trời đất, gia tiên. Lễ giao thừa diễn ra vào đúng 12h đêm 30 tháng chạp. Đây còn là lễ để “xua đuổi ma quỷ” ra khỏi khu vực nhà mình.

13. Thăm mộ tổ tiên và mời tổ tiên về ăn tết

Ngoài việc chuẩn bị sắm sửa lau dọn nhà cửa đón tết thì người Việt có một nét đẹp truyền thống đáng quý đó là nhớ về cuội nguồn, về tổ tiên. Vào những ngày giáp tết từ ngày 23 đến ngày 30 tháng chạp, con cái trong gia đình thường tề tựu đông đủ cùng nhau đi thăm, quét dọn mồ mả tổ tiên.

Những ngày cận kề năm mới con cháu trong gia đình sẽ cùng nhau đi thăm nơi an nghỉ của ông bà tổ tiên và người thân đã khuất của mình. Đây là một phong tục truyền thống thể hiện đạo hiếu, lòng kính trọng đối với đấng sinh thành và các bậc tổ tiên đã khuất.

Với mục đích dọn dẹp, làm sạch, nhiều gia đình đã sơn sửa, quét dọn lại mồ mả người đã khuất trong gia đình. Sau đó, họ thắp nhang thành kính mời tổ tiên, những người đã khuất về ăn tết cùng gia đình, con cháu cầu xin tổ tiên chứng giám và phù hộ cho gia tộc được nhiều phước lành trong năm mới.

14. Bày mâm ngũ quả

Mâm ngũ quả đặt trên bàn thờ tổ tiên hay để trong phòng khách là phong tục không thể thiếu trong ngày Tết của người Việt để cầu mong một năm mới bình an, may mắn, hạnh phúc, an khang, phú quý. 

Thông thường để chuẩn bị chu đáo cho mâm ngũ quả thường có đầy đủ 5 loại quả, 5 màu sắc khác nhau. Mỗi loại tượng trưng cho một ước nguyện của gia chủ, thông qua tên gọi và màu sắc. Với mâm ngũ quả thì từ “ngũ” còn thể hiện ước muốn của người Việt đạt được ngũ phúc lâm môn: Phúc, quý, thọ, khang, ninh. Gia chủ khi bày mâm ngũ quả thường chuẩn bị 5 loại quả với 5 màu sắc tượng trưng cho quy luật đất trời theo ngũ hành Kim (màu trắng), Mộc (màu xanh), Thủy (màu đen), Hỏa (màu đỏ), Thổ (màu vàng). Bên cạnh đó, "ngũ" còn tượng trưng những ước nguyện của gia chủ về một cuộc sống sung túc, viên mãn: Phúc (may mắn); Quý (Giàu có, sang trọng), Thọ (sống lâu), Khang (khỏe mạnh), Ninh (bình yên). Từ Bắc vào Nam, các loại trái cây dùng để bày trên mâm ngũ quả rất đa dạng, với nhiều biểu tượng thể hiện mong muốn của gia chủ.

15. Đi lễ chùa đầu năm

Phong tục đi lễ chùa trong những ngày đầu của năm mới là một nét đẹp văn hóa tâm linh trong đời sống mỗi người Việt. Đi lễ chùa đầu năm không chỉ là để cầu xin một năm mới may mắn, phúc lộc và tỏ tấm lòng thành kính của mình đối với đức Phật, tổ tiên.

Phần lớn người dân Việt Nam đi lễ chùa theo truyền thống gia đình. Từ đời này qua đời khác, với những nhà theo đạo Phật từ lâu thì việc đi lễ chùa đã trở thành một hoạt động thường ngày. Bất cứ ai khi đến chùa đều mong tìm sự bình an cho gia đình, nghiệm ra những Nhân quả thông qua giáo lý nhà Phật. Từ đó có thể dạy lại cho con cháu sống tốt hơn, hướng thiện hơn. Về nơi cửa Phật, giữa không gian thanh tịnh, mùi khói nhang, sắc màu của đèn hoa, mỗi chúng ta sẽ cảm thấy lòng mình trở nên nhẹ nhàng, thanh thản hơn.